Wat is ergotherapie? - Beroepsprofiel Ergotherapie

Mensen ondersteunen in hun dagelijkse activiteiten

‘Ik had geen idee van ergotherapie en was nogal sceptisch toen de revalidatiearts me doorverwees. Wat ben ik blij dat ik ergotherapie gevonden heb: alle aspecten van mijn leven kwamen aan bod en de handvatten waren praktisch, realistisch en positief.’

Cliënt

Ergotherapie heeft grote betekenis in het dagelijks leven van mensen. Door de inzet van ergotherapie verschuift het accent van ‘niet kunnen’ en ‘niet weten hoe’ naar ‘weer doen’ en ‘weer weten hoe’. Dat maakt een wezenlijk verschil voor mensen in uiteenlopende situaties:

Mensen leren na een trauma hun dagelijkse activiteiten opnieuw uit te voeren.
Ouderen en mensen met een chronische aandoening kunnen zo lang mogelijk thuis blijven wonen, waardoor zorgkosten bespaard worden.
Mensen met een beperking kunnen mee blijven doen op school, op het werk, thuis en in de buurt. Hierdoor ervaren zij meer kwaliteit van leven.
Mensen ervaren dat ze er weer bij horen en weer mee kunnen doen, doordat ergotherapeuten fysieke, sociale en maatschappelijke barrières wegnemen in de omgeving.
Mensen integreren (leefstijl)adviezen die voor hen belangrijk zijn, in hun dagelijkse routines. Ze vinden daardoor bijvoorbeeld een betere balans binnen hun dagelijkse activiteiten of gaan meer bewegen doordat ze fysieke activiteiten oppakken die passen bij hun interesses.

Ergotherapeuten zijn paramedische professionals. Zij staan in nauw contact met professionals van andere disciplines en organisaties in zorg en welzijn en werken veel met hen samen.

In Nederland werken de meeste ergotherapeuten in het kader van de individuele gezondheidszorg samen met personen die beperkingen ervaren in hun dagelijks en maatschappelijk leven, en met hun naasten. De ergotherapie-interventie is gericht op het oplossen van hun (complexe) hulpvraag. Ook werken ergotherapeuten samen met groepen mensen in een organisatie of gemeenschap aan het vergroten van de mogelijkheden van gemeenschappelijke activiteiten en maatschappelijke participatie.

Ergotherapeuten werken vanuit de basisovertuiging dat het uitvoeren van dagelijkse activiteiten invloed heeft op de gezondheid en het welbevinden van mensen.1 Dit belangrijke uitgangspunt van ergotherapie werd al in 1922 beschreven door een van de grondleggers van ergotherapie, Adolf Meyer:

‘Ergotherapie is gebaseerd op de gedachte dat wat mensen met hun tijd doen, hun dagelijkse activiteiten, van cruciaal belang is voor hun welzijn. Het zijn de dagelijkse activiteiten die het leven uiteindelijk zinvol maken.’2

Een eeuw later is veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen de uitvoering van dagelijkse activiteiten en de ervaren gezondheid van mensen (occupational science) en is hiervoor uitgebreid bewijs gevonden.3-7

Definitie ergotherapie

Ergotherapie is een paramedisch beroep. Ergotherapie is persoonsgericht en draagt bij aan het mogelijk maken van de dagelijkse activiteiten van mensen in de eigen omgeving. Ergotherapie is gericht op participatie, gezondheid en welbevinden van mensen die een beperking ervaren. Het doel van ergotherapie is dat mensen de voor hen belangrijke activiteiten in en met hun omgeving (weer) kunnen uitvoeren en hier tevreden over zijn.

Op basis van gezamenlijke besluitvorming ondersteunt de ergotherapeut de keuzes van de persoon. Ergotherapeutische interventie (en preventie) is gericht op:

het benutten of vergroten van de mogelijkheden in het uitvoeren van activiteiten;
het aanpassen of gebruikmaken van de omgeving.8

‘Wat me trots maakt op mijn beroep is dat je mensen werkelijk meer regie en zelfstandigheid in hun dagelijks leven kunt geven.’

Ergotherapeut in de GGZ

Uitgangspunten van ergotherapie

Ergotherapie heeft zes algemene uitgangspunten. Deze vormen samen het fundament van het beroep. Ergotherapie:

is gericht op dagelijkse activiteiten;
is persoonsgericht;
wordt zo mogelijk aangeboden in de eigen omgeving;
is gebaseerd op bewijs;
maakt gebruik van technologie;
is gemeenschapsgericht.

Ergotherapie is gericht op de activiteiten van mensen die ze belangrijk vinden én niet meer naar wens kunnen uitvoeren in de eigen omgeving (occupation-based werken). Ergotherapeuten dragen bij aan het mogelijk maken van de dagelijkse activiteiten en participatie van mensen.9

In ergotherapie is respect voor de ander het uitgangspunt. Besluiten over de therapie worden genomen in nauwe samenspraak met de persoon om wie het gaat (person-centered werken). De ergotherapeut pleit met en voor de persoon, om te verwezenlijken wat nodig is.10 De relatie met de persoon is cruciaal om de gewenste verandering te kunnen realiseren, en om werkelijk ruimte te maken voor het perspectief van de ander.11

Competent zijn in het werken met diversiteit en inclusie is belangrijk bij het persoonsgericht werken.12 Juist in dagelijkse activiteiten komen cultuurverschillen tot uitdrukking en dat vraagt een cultuur-sensitieve en cultuur-bescheiden houding van ergotherapeuten. Deze houding laat tegenstrijdigheden toe en beschouwt diversiteit in en tussen culturen als een kracht.13

Ergotherapie vindt bij voorkeur plaats in de omgeving van de persoon (context-based werken). Uit onderzoek blijkt dat de interventie effectiever is als deze wordt uitgevoerd in de eigen omgeving. Doordat de persoon in de omgeving oefent waar de activiteiten in het dagelijks leven plaatsvinden, zal deze het geleerde ook gemakkelijker kunnen toepassen.14,15

Ergotherapie kiest, zo veel als mogelijk, oplossingen die op bewijs gebaseerd zijn (evidence-based werken). Ergotherapie gaat altijd uit van drie elementen van bewijs: expertise van de persoon met een hulpvraag, professionele expertise van de ergotherapeut en het beste bewijs uit wetenschappelijk onderzoek. Daarbij hebben de maatschappelijke context en de praktijkcontext invloed op de keuzes die bij evidence-based werken gemaakt worden.16,17

De toenemende rol van technologie in het dagelijks leven en in zorg en welzijn, zoals domotica, robotica, monitoring en beeldbellen, heeft invloed op ergotherapie. Ergotherapeuten zijn bekend met het inzetten van zorgtechnologie (technology-based werken). Daarbij maken zij gebruik van ondersteunende technologie (assistive technology), zoals hulpmiddelen, woningaanpassingen en technologie om de dagelijks activiteiten van personen mogelijk te maken. Deze ondersteunende technologie is gericht op het anders kunnen uitvoeren van dagelijkse activiteiten en participatie, en draagt bij aan de eigen regie van mensen.18,19 Ook wordt e-health in de ergotherapie gebruikt om mensen op fysieke afstand te ondersteunen en begeleiden.18 Ook spelen ergotherapeuten een rol bij de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van technologische toepassingen.

Ergotherapeuten kunnen ook een rol vervullen bij het ondersteunen en versterken van dagelijkse activiteiten van groepen. Doel is dan de sociale participatie van groepen mensen in de maatschappij (community-centered werken). Gemeenschapsgerichte zorg is erop gericht mensen meer mogelijkheden te bieden om mee te doen in gemeenschappelijke activiteiten en te participeren binnen de organisatie of gemeenschap. De ergotherapeut werkt samen met de groep aan thema’s of veranderingen die de leden van de groep belangrijk vinden en die bijdragen aan gezondheid, welbevinden en sociale participatie van de deelnemers. Hierbij heeft de ergotherapeut een coachende rol.1

De meerwaarde van ergotherapie

: Ergotherapeuten werken op basis van het bio-psychosociaal model.20 Ze kennen de weg in de medische wereld en kunnen de gevolgen van een diagnose omzetten in de mogelijkheden die de persoon heeft om de dagelijkse activiteiten uit te voeren, thuis, op school, op het werk en in de buurt. Ergotherapeuten vertalen ideeën, taal, praktijk en onderzoek over en weer tussen deze twee domeinen.21 Dit wordt professioneel redeneren genoemd en is het proces van nadenken en het samen beslissen, plannen, evalueren en verantwoorden van acties in de praktijk.22 Naast het biomedisch en psychosociaal perspectief is ook het maatschappelijk perspectief onderdeel van het professioneel redeneren van ergotherapeuten. Dit omdat de maatschappij van invloed is op de gezondheid en het welbevinden van mensen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de toegankelijkheid van voorzieningen zoals gezondheid, onderwijs, cultuur en sport, voor mensen met een beperking en het beleid van de overheid gericht op inclusie en participatie.

Het verbinden van het biomedisch, psychosociaal en maatschappelijk perspectief en dit vertalen naar activiteiten in het dagelijks leven is de kracht en meerwaarde van het beroep ergotherapie.22

‘Als ergotherapeuten zijn wij er goed in om met een brede blik naar de persoon te kijken. Soms blijkt er meer aan de hand dan de praktische vragen die er op het eerste gezicht zijn.’

Ergotherapeut in de ouderenzorg
: De dagelijkse activiteiten als kerndomein van ergotherapie sluiten aan bij het begrip ‘functioneren’ dat centraal staat in hedendaagse beleidsnota’s van de overheid over zorg en welzijn. Functioneren wordt daarin beschreven als het ‘in staat zijn van mensen om zo veel mogelijk het leven te leiden dat ze willen leiden’.²³ Life-events hebben vaak gevolgen voor het functioneren van mensen. Ergotherapie is er op gericht dat mensen weer een nieuw perspectief vinden, keuzes maken, het uitvoeren van hun activiteiten positiever waarderen en er meer tevreden over zijn.
: Bij ergotherapie staat het persoonlijke verhaal van personen en hun naasten centraal.24,25 Alleen zij kunnen vertellen over hun leven en aangeven waarom bepaalde dagelijkse activiteiten belangrijk zijn en wat deze voor hen betekenen. Door het persoonlijke verhaal wordt duidelijk welke positieve of negatieve waarde zij toekennen aan de uitvoering van hun dagelijkse en maatschappelijke activiteiten.26 Bij mensen die niet goed kunnen communiceren, wordt de naaste van de persoon betrokken om het persoonlijke verhaal te vertellen. Verder gebruiken ergotherapeuten foto’s en andere middelen om het verhaal goed te begrijpen.27 In de samenwerking stellen ergotherapeuten de normen, waarden en wensen van de persoon of de groep zo veel mogelijk centraal. Ergotherapie gaat altijd uit van de mogelijkheden en sterke kanten28 van de persoon, om de eigen kracht en eigen regie29 aan te spreken en indien nodig te versterken.
: Ergotherapeuten ondersteunen het mogelijk maken van zelfredzaamheid en participatie in de eigen omgeving, waarbij het aanpassen en gebruikmaken van de fysieke en sociale omgeving een belangrijk onderdeel is.8 Om duurdere zorg te voorkomen, hanteert de overheid het uitgangspunt dat mensen met een ziekte of aandoening zo lang mogelijk blijven functioneren in hun eigen leefomgeving: de Juiste Zorg op de Juiste Plek (JZOJP)30 en Passende Zorg.31 Daarbij staat het dagelijks functioneren van mensen in de eigen omgeving centraal, wat aansluit bij het kerndomein van ergotherapie.

‘Autonomie en eigen regie zijn heel belangrijk voor mensen. Als ergotherapeut kun je mensen helpen om meer invloed te hebben op wat hen overkomt.’

Ergotherapeut in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking
: Ergotherapeuten zetten ook in op preventie, op het kunnen blijven uitvoeren van dagelijkse activiteiten en het mogelijk maken van participatie. Dit betekent dat ze anticiperen op risicofactoren die het dagelijks functioneren van mensen, organisaties en gemeenschappen kunnen beperken.32

Dit sluit aan bij de huidige gezondheidszorg die vraagt van professionals om meer in te zetten op gezondheid en welzijn, met (wijkgerichte) preventie en ondersteuning. Doel is dat mensen zo gezond en vitaal mogelijk zijn en zorgvragen worden voorkomen of minder zwaar worden.33 Ergotherapeuten dragen bij aan het bevorderen van een gezonde leefstijl en mentale gezondheidsvaardigheden van mensen en hebben daarbij veel aandacht voor een gezonde leefomgeving. Zo draagt ergotherapie onder meer bij aan valpreventie, preventie van arbeidsgerelateerde aandoeningen en preventie van eenzaamheid.

De meerwaarde van ergotherapie

: Ergotherapeuten werken op basis van het bio-psychosociaal model. Het integreren van het biomedisch en psychosociaal perspectief is de kracht en meerwaarde van het beroep ergotherapie. Ergotherapeuten kennen de weg in de medische wereld en kunnen de gevolgen van een diagnose omzetten in de mogelijkheden die de persoon heeft om de dagelijkse activiteiten uit te voeren, thuis, op school, op het werk en in de buurt.4 Ergotherapeuten vertalen ideeën, taal, praktijk en onderzoek over en weer tussen deze twee domeinen. Dit wordt professioneel redeneren genoemd en is het proces van nadenken en het samen beslissen, plannen, evalueren en verantwoorden van acties in de praktijk. Naast het biomedisch en psychosociaal perspectief is ook het maatschappelijk perspectief onderdeel van het professioneel redeneren van ergotherapeuten. Dit omdat de maatschappij van invloed is op de gezondheid en welbevinden van mensen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de toegankelijkheid van voorzieningen zoals gezondheid, onderwijs, cultuur en sport, voor mensen met een beperking en het beleid van de overheid gericht op inclusie en participatie.

Het verbinden van het biomedisch, psychosociaal en maatschappelijk perspectief en dit vertalen naar activiteiten in het dagelijks leven is de kracht en meerwaarde van het beroep ergotherapie.

‘Als ergotherapeuten zijn wij er goed in om met een brede blik naar de persoon te kijken. Soms blijkt er meer aan de hand dan de praktische vragen die er op het eerste gezicht zijn.’

Ergotherapeut in de ouderenzorg
: De dagelijkse activiteiten als kerndomein van ergotherapie sluiten aan bij het begrip ‘functioneren’ dat centraal staat in hedendaagse beleidsnota’s van de overheid over zorg en welzijn. Functioneren wordt daarin beschreven als het ‘in staat zijn van mensen om zo veel mogelijk het leven te leiden dat ze willen leiden’.27. Life-events hebben vaak gevolgen voor het functioneren van mensen. Ergotherapie is er op gericht dat mensen weer een nieuw perspectief vinden, keuzes maken, het uitvoeren van hun activiteiten positiever waarderen en er meer tevreden over zijn.
: Bij ergotherapie staat het persoonlijke verhaal van personen en hun naasten centraal.28, 29 Alleen zij kunnen vertellen over hun leven en aangeven waarom bepaalde dagelijkse activiteiten belangrijk zijn en wat deze voor hen betekenen. Door het persoonlijke verhaal wordt duidelijk welke positieve of negatieve waarde zij toekennen aan de uitvoering van hun dagelijkse en maatschappelijk activiteiten.8 Bij mensen die niet goed kunnen communiceren, wordt de naaste van de persoon betrokken om het persoonlijke verhaal te vertellen. Verder gebruiken ergotherapeuten foto’s en andere middelen om het verhaal goed te begrijpen.

In de samenwerking stellen ergotherapeuten de normen, waarden en wensen van de persoon of de groep zo veel mogelijk centraal. Ergotherapie gaat altijd uit van de mogelijkheden en sterke kanten16 van de persoon, om de eigen kracht en eigen regie17, 18 aan te spreken en indien nodig te versterken.
: Ergotherapeuten ondersteunen het mogelijk maken van zelfredzaamheid en participatie in de eigen omgeving, waarbij het aanpassen en gebruikmaken van de fysieke en sociale omgeving een belangrijk onderdeel is.5 Om duurdere zorg te voorkomen, hanteert de overheid het uitgangspunt dat mensen met een ziekte of aandoening zo lang mogelijk blijven functioneren in hun eigen leefomgeving: de Juiste Zorg op de Juiste Plek (JZOJP) en Passende Zorg. Daarbij staat het dagelijks functioneren van mensen in de eigen omgeving centraal, wat aansluit bij het kerndomein van ergotherapie.

‘Autonomie en eigen regie zijn heel belangrijk voor mensen. Als ergotherapeut kun je mensen helpen om meer invloed te hebben op wat hen overkomt.’

Ergotherapeut in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking

‘Ergotherapie heeft me weer vrolijk gemaakt’

Van haar ergotherapeut leert Ellen, die op jonge leeftijd de diagnose dementie kreeg, hoe ze haar dagelijkse activiteiten op een andere manier aan kan pakken. Als ze ergens naartoe gaat, deelt ze de weg op in korte stukjes. En spullen die ze vaak gebruikt, legt ze op een vaste plek. Ellen: ‘De ergotherapeut heeft mij doen inzien dat het leven niet voorbij is als je geheugen niet meewerkt. Je hebt alleen een andere benadering nodig. De ergotherapeut helpt mij ook mijn grenzen te verleggen en mijn geheugen te trainen. Zo kan ik steeds beter deelnemen aan het leven. Ergotherapie heeft me weer vrolijk gemaakt.’

‘Het was haar grote wens dat dit zou lukken’

Erika met schizofrenie en straatvrees is door Fatima, haar ambulant begeleider, op de grond aangetroffen in haar woning. Daarna is ze opgenomen voor revalidatie. Fatima: ‘Erika lag veel op bed en had activering en dagstructuur nodig. Ook moest zij aansterken om weer naar huis te kunnen.’ In de revalidatie heeft de ergotherapeut samen met Erika het koken geoefend en haar over haar straatvrees geholpen door exposure therapie te doen in combinatie met het doen van boodschappen in de dichtstbijzijnde supermarkt. ‘Dankzij ergotherapie kan Erika binnenkort weer terug naar haar eigen woning en kan ik haar begeleiding weer oppakken. Het was haar grote wens dat dit zou lukken!’

‘Ik wou dat ik haar eerder had ontmoet’

Paul kreeg op 37-jarige leeftijd een herseninfarct. Pas toen hij twee keer zo oud was, kwam hij voor het eerst in contact met een ergotherapeut: ‘Ik wou dat ik haar eerder had ontmoet. Ik had geen idee dat een ergotherapeut je zo goed kan helpen.’ Niet alleen de aanpassingen in huis maakten zijn leven makkelijker, ook alle hulp daaromheen was waardevol. Paul: ‘Ze kijkt om zich heen en denkt met me mee. Ze ziet wat ik echt nodig hebt, legt goed uit waar ik recht op heb en hoe alles werkt met de verzekering. En ze luistert naar me. Dat is misschien nog wel het belangrijkste.’

Waar ergotherapie in de kern om draait

: Het kerndomein van ergotherapie is het dagelijks handelen, het ‘(mee)doen’. Dat is de uitvoering van activiteiten en taken binnen een specifieke omgeving, met de unieke waarde (positief of negatief) en betekenis die de persoon, organisatie of gemeenschap daaraan geeft.26,34

Figuur 1.1 Het Person-environment-occupation (PEO)-model35

Het dagelijks handelen is het resultaat van de dynamische interactie tussen drie kernelementen: de persoon, de omgeving en de activiteiten. Dit is in het Person-environment-occupation (PEO)-model35 schematisch weergegeven als drie cirkels die overlappen (figuur 1.1). Bij een minimale overlap van de cirkels heeft de persoon weinig mogelijkheden om de betekenisvolle activiteiten in de omgeving uit te voeren, is hier onvoldoende tevreden over en kan er sprake zijn van een hulpvraag voor ergotherapie. Bij een maximale overlap is de uitvoering goed en is de persoon zeer tevreden over het dagelijks handelen.36 Deze dynamische interactie tussen de elementen als aangrijpingspunt voor interventie, maakt ergotherapie uniek.

Ergotherapeuten delen de dagelijkse en maatschappelijke activiteiten in op vijf hiërarchische niveaus van complexiteit37: taxonomie van het dagelijks handelen.

Aspecten van het dagelijks handelen
Het dagelijks handelen van mensen geeft betekenis en zin aan het leven en draagt bij aan wat mensen uniek en eigen maakt: hun persoonlijke en sociale identiteit.38 Het leven is een proces waarin alles wat mensen samen met anderen doen (doing), hen maakt tot wie zij willen zijn (being), bijdraagt aan wie zij worden (becoming) en ervoor zorgt dat zij ergens bij horen (belonging).1
: Ergotherapeuten zijn gericht op het mogelijk maken van dagelijkse activiteiten, waardoor participatie gerealiseerd wordt. Participeren betekent deelnemen20 en omvat gevoelens van verbondenheid en betrokkenheid.39 Participatie gaat over meedoen en het alleen en/of samen uitvoeren van activiteiten. Het laatste wordt ‘sociale participatie’ genoemd.40, 41 De omgeving waarin mensen leven kan bevorderend of belemmerend zijn voor participatie en is een belangrijk aangrijpingspunt voor ergotherapie.

Participatie gaat ook over deelnemen in besluitvorming:42 gehoord worden, meebeslissen en serieus genomen worden. Dat kan op verschillende manieren: van geïnformeerd worden en adviseren tot zelf initiatief nemen en beslissen.

Of mensen tevreden zijn over hun participatie wordt bepaald door hun eigen subjectieve ervaring.43

‘Als ergotherapeut kijk je naar de persoon als geheel. Hoe was iemand gewend om een activiteit te doen? Wat zijn iemands wensen? Op welke manier is de omgeving van invloed?’

Ergotherapeut in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking
: Ergotherapie is voor mensen die de dagelijkse activiteiten die zij belangrijk vinden, in de omgeving waarin zij leven, wonen, leren of werken, niet meer naar tevredenheid kunnen uitvoeren. Dit kan komen door lichamelijke, cognitieve, psychische of sociale beperkingen van de persoon en/of door belemmeringen in hun omgeving.

Diverse doelgroepen van ergotherapie

kinderen met een aangeboren aandoening, zoals cerebrale parese of het syndroom van Down;

mensen met een chronische aandoening, zoals een spierziekte of depressie;

mensen met psychiatrische beperkingen of psychische klachten;

mensen met niet-aangeboren hersenletsel, zoals een beroerte of dementie;

mensen met acute aandoeningen, zoals COVID-19, een handletsel of een psychose;

mensen met gedragsmoeilijkheden, zoals autisme of een verstandelijke beperking;

mensen die in hun activiteiten beperkt worden door de omgeving waarin ze leven, zoals kinderen in armoede en jonge vluchtelingen;

mensen met een kwetsbare gezondheid, zoals ouderen met multiproblematiek, mensen met een verstandelijke beperking, mensen in armoede en mensen met weinig gezondheidsvaardigheden.

Ergotherapie in alle levensfasen

Ergotherapie kan mensen ondersteunen in de verschillende levensfasen: kinderen, adolescenten, volwassenen en ouderen. Daarbij staan de activiteiten centraal, die horen bij de rollen van de persoon. Per levensfase een aantal voorbeelden:

Voor heel jonge kinderen is ergotherapie gericht op de zorg van de ouders voor het kind. Bijvoorbeeld bij kinderen met een aangeboren aandoening en complexe beperkingen maken praktische adviezen en het ondersteunen bij de aanvraag van voorzieningen het mogelijk dat ouders weer thuis voor hun kind kunnen zorgen. Verder is de ontwikkeling van het kind een belangrijke focus. Ook is ergotherapie gericht op het thuis meedoen met het gezin en in de buurt meespelen met andere kinderen.

Bij schoolgaande kinderen met motorische- en gedragsmoeilijkheden kan ergotherapie erop gericht zijn dat een kind weer kan meedoen met de favoriete sport of met het schrijven en leren op school.

Bij adolescenten met niet-aangeboren hersenletsel kan het gaan om het aanleren van praktische vaardigheden die nodig zijn voor hun eerste baantje.

Voor volwassenen kan ergotherapie gericht zijn op het behoud van of de terugkeer naar (vrijwilligers)werk of het weer starten met een opleiding. Bij mensen met een depressie begeleiden ergotherapeuten de terugkeer naar werk. Bij volwassenen die geconfronteerd worden met een chronische aandoening, gaat het om het oplossen van praktische vragen over activiteiten die opeens niet meer mogelijk zijn. Daarnaast zijn ergotherapeuten erop gericht om in de veranderde situatie de persoon te ondersteunen in bijvoorbeeld de zorg voor kinderen, het veilig leven in de eigen woonomgeving, seksualiteit of invulling van de vrije tijd.

Voor ouderen kan ergotherapie gericht zijn op het vaardig blijven in de zelfzorgactiviteiten, zo lang mogelijk in het eigen huis blijven wonen en het zorgen voor een partner. Wanneer de persoon of de partner een chronische progressieve aandoening krijgt, zoals dementie of parkinson, is ergotherapie gericht op het blijven uitvoeren van activiteiten, taken en rollen die voor de persoon belangrijk zijn en het leven betekenis geven. Zoals bezoek ontvangen, voorlezen voor de kleinkinderen, zingevende activiteiten ondernemen of naar een museum, club of winkel gaan.

Bij een hulpvraag in de laatste levensfase dragen ergotherapeuten eraan bij dat mensen hun betekenisvolle activiteiten blijven uitvoeren of daar onderdeel van kunnen blijven. In deze fase geven ergotherapeuten ook praktische adviezen en ondersteuning bij de aanvraag van voorzieningen, zodat de personen en hun omgeving de verzorging als prettig ervaren.

Hoe de ergotherapie-interventie eruitziet is, behalve van de levensfase, afhankelijk van de praktijkcontext en het ziekteproces van de cliënt. In een acuut stadium van een aandoening is de ergotherapie-interventie vaak gericht op de voorwaarden en basisvaardigheden die nodig zijn voor het weer kunnen uitvoeren van de dagelijkse activiteiten die mensen graag willen oppakken. Daarbij is ergotherapie gericht op de betekenisvolle activiteiten die passen bij de rollen van de persoon, als uiteindelijk doel van de interventie.

‘De ergotherapeut is de belangrijkste persoon in mijn revalidatieproces, doordat we met de praktische problemen aan de slag gaan en juist dát me echt helpt om het dagelijks leven makkelijker te maken.’

Persoon die revalideert na een beroerte
: Ergotherapeuten werken samen met en in de omgeving van de persoon, en onderscheiden hierbij de fysieke, sociale en technologische omgeving van de persoon, organisatie of gemeenschap:

de naaste omgeving – het gezin, de familie en vrienden (die ook mantelzorger kunnen zijn) en andere (professionele) betrokkenen;

de organisatie – de school, het werk of het zorgcentrum;

de gemeenschap – de buurt en netwerken in de vrije tijd.44

De fysieke, sociale en technologische omgeving van de persoon, organisatie of gemeenschap kunnen zowel ondersteunend zijn als barrières opwerpen bij het uitvoeren van activiteiten. Deze omgeving bestaat uit verschillende niveaus: de micro-, meso- en macro-omgeving.45 De micro-omgeving is de fysieke en sociale omgeving van de persoon en diens familie, vrienden en mensen in de buurt. De meso-omgeving bestaat uit de fysieke en sociale omgeving van belangrijke maatschappelijke voorzieningen, zoals onderwijs, gezondheidszorg, cultuur en sport. De macro-omgeving omvat de sociaaleconomische, politieke en culturele omgevingsfactoren die bepaald worden door gemeentelijk, provinciaal en (inter)nationaal beleid.

Ergotherapeuten inventariseren in samenwerking met de persoon, de organisatie of gemeenschap de ervaren barrières in de verschillende omgevingen en ondersteunen het doorvoeren van veranderingen in de micro-, meso- en macro-omgeving. Daarnaast worden personen ondersteund om de sterke kanten en hulpbronnen uit de omgeving te gebruiken in hun dagelijks leven. Hierdoor krijgen mensen meer mogelijkheden in hun dagelijks leven, waardoor betekenisvolle activiteiten weer toegankelijk voor hen worden en zij deze kunnen oppakken en volhouden.46

Voorbeelden van de invloed van de omgeving op de persoon, organisatie of gemeenschap:

Een aparte rustige werkplek is helpend voor een werknemer die zich in een drukke kantoortuin niet kan concentreren.

Het beleid in een zorgcentrum kan een persoonlijke invulling van de dagelijkse routine van bewoners ondersteunen, bijvoorbeeld de tijd waarop iemand uit bed wil komen.

De wens van de mantelzorger heeft (mede) invloed op de keuze voor een hulpmiddel.

Een buurtproject pakt positief uit als mensen met een beperking meedoen met de activiteiten in de gemeenschappelijke moestuin, doordat deze toegankelijk is voor iedereen.
: De activiteiten van mensen zijn te verdelen in drie categorieën:

zorgen en wonen: voor zichzelf en anderen zorgen;

leren en werken: onderwijs volgen, werk of vrijwilligerswerk doen;

spelen en vrije tijd: spelen, recreëren, ontspannen en sociale contacten onderhouden.47

De dagelijkse routine en het activiteitenpatroon van mensen bestaat uit het totaal van alle dagelijkse activiteiten, taken en rollen die ze uitvoeren in de omgeving waarin zij leven, wonen, leren en werken. Ergotherapeuten inventariseren naast de specifieke activiteiten waar mensen moeite mee hebben, ook de totale dagelijkse routine en de bijdrage daarvan aan participatie, gezondheid en welzijn.48 Zo hebben veel mensen met een chronische aandoening en vermoeidheidsklachten moeite om het totaal aan activiteiten op een dag uit te voeren. Ergotherapeuten begeleiden hen dan om een goede balans te vinden in hun dagelijks activiteitenpatroon.

Mensen doen activiteiten vaak samen met anderen, zoals samen eten, onderwijs volgen, naar het café gaan of sporten. Ook voeren zij activiteiten uit voor anderen, zoals eten klaarmaken, een les voorbereiden of bij hun oma op bezoek gaan. Het samen doen geeft betekenis aan de dagelijkse activiteiten. Andersom brengt het doen van activiteiten mensen ook bij elkaar en maken ze daardoor deel uit van een groep. Zo horen mensen bij een sportclub, een kaartclub, een groep collega’s, een groep ouders of een buurtvereniging.49

Ook het omgaan met verlies van activiteiten die mensen niet meer kunnen uitvoeren doordat zij beperkingen ervaren is een belangrijk aandachtspunt van de ergotherapeut. Veerkracht van mensen is daarbij essentieel en hangt samen met persoonlijke factoren en een steunende sociale omgeving.50 Ergotherapeuten hebben tijdens de interventie ook aandacht voor het vergroten van de veerkracht om dagelijkse activiteiten (weer) mogelijk te maken.

Activiteitenanalyse biedt veel inzicht
Activiteitenanalyse is een kenmerkende vaardigheid van ergotherapeuten. Het analyseren van taken en activiteiten geeft inzicht in de stappen die nodig zijn om de dagelijkse activiteiten weer uit te voeren, en laat ook zien welke persoonlijke- en omgevingsfactoren daarvoor nodig zijn. Een activiteitenanalyse geeft zowel de cliënt als de ergotherapeut inzicht in verschillende manieren om de mogelijkheden voor het uitvoeren van activiteiten te vergroten.9,51 Dit kan bijvoorbeeld door (vaardigheden van) te trainen, ofwel door de omgeving of de activiteit aan te passen. Juist bij mensen met complexe problematiek geeft een goede activiteitenanalyse inzicht in de verschillende beïnvloedende factoren en dit draagt bij aan de oplossingsrichting. Hierdoor zien ergotherapeuten alle mogelijke oplossingen die voor de cliënt een meerwaarde hebben.

’Ergotherapie is voor mij: de kwaliteit van leven van mensen vergroten. Het geeft mij voldoening om mensen dingen te zien doen die hen voorheen niet goed lukten.’

Vierdejaars student ergotherapie

‘Ze ziet me als mens’

Meryem heeft een zeldzame spierziekte en ontmoette in haar leven al veel hulpverleners. Met haar ergotherapeut heeft ze een bijzondere band opgebouwd. Meryem: ‘Ze ziet me als mens, niet als patiënt met een diagnose waar een bepaalde behandeling bij hoort. Ze duwt me niet in een hokje, maar luistert en zoekt samen met mij naar een oplossing.’

‘Een ergotherapeut maakt het leven aangenamer en geeft je de mooie momenten terug’, zo vat Meryem samen. ‘De een wordt gelukkig als hij zelf muziek kan draaien, een ander wil graag zelf kunnen douchen. Ik ben heel blij dat ik weer kan koken. Daar ben ik haar nog elke dag dankbaar voor.’

Rust vinden in een activiteit

Indy heeft moeite met eten. Het vermoeden bestond dat dit te maken kon hebben met haar autisme. De ergotherapeut ontdekte, middels een onderzoek naar haar prikkelverwerking, dat Indy aanraking in haar gezicht beter kan verdragen als ze eerst buiten een flinke wandeling heeft gemaakt. Eten is nog steeds niet haar favoriete bezigheid, maar Indy kan nu wel al 20 minuten in plaats van 10 minuten aan tafel blijven zitten om te eten.

‘Dankzij ergotherapie ben ik me al veel bewuster van mijn grenzen’

Al een halfjaar zit Loïs (27) thuis. Door het coronavirus kampt ze met extreme vermoeidheid en heeft ze moeite met prikkelverwerking. Werken lukt niet meer en autorijden of afspreken met vriendinnen evenmin. ‘De ergotherapeut helpt me mijn leven weer bij elkaar te krijgen’, zegt Loïs. Van de ergotherapeut leerde ze bijvoorbeeld haar energie over de dag te verdelen. Loïs: ‘Ik dacht altijd dat ik van televisie kijken oplaadde, maar dat bleek niet zo te zijn. Dankzij ergotherapie ben ik me al veel bewuster van mijn grenzen en de prikkels om me heen. Dit heeft me ontzettend geholpen en ik zie nu echt vooruitgang.’